ვულკანი სტრომბოლი

ტირენის ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში მრავალი საზღვაო გზის გადაკვეთაზე მდებარეობს მცირე კუნძული სტრომბოლი (იტალია). თითქმის მთელი მისი ტერიტორია უკავია ცნობილ მომქმედ ვულკანს.

  სტრომბოლი ყველაზე აქტიური ვულკანია მსოფლიოში, რომელიც მუდმივად იფრქვევა კაცობრიობის ”მეხსიერების” მანძილზე. აფეთქებები ყოველი 5-10-15 წუთის განმავლობაში ხდება. კრატერიდან ფრინდება ცეცხლის კაშკაშა სვეტები. მას ერთვის ამოსროლილი გავარვარებული ქვები, ორთქლის გორგალი, დროდადრო ნაპირებიდან იღვრება ლავა, ვულკანის წიაღიდან ისმის ყრუ გუგუნი და ერთდოულად ამოიტყორცნება დამაბრმავებელი შუშხუნები. სტრომბოლს არა ერთი, არამედ ორი კრატერი აქვს. ისინი ინთებიან ხან მონაცვლეობით, ხან ერთდროულად.

  ვულკანი სიმაღლეში კილომეტრამდე აღწევს. პირდაპირ წყლიდან ამოშვერილია წვეტიანი კონუსი. კონუსის სიმაღლე, წყალქვეშა ნაწილის ჩათვლით, სამ კილომეტრს აღემატება.

  სტრომბოლის მახლობლად წყლიდან გასაოცრადაა ამოშვერილი მარტოხელა კლდე. მისი სახელიც - სტრომბოლინო - პატარა სტრომბოლი, რომლის მწვერვალზე შუქურაა. სტრომბოლს კუნძულთა თითქმის უწყვეტი ჯაჭვი მიუყვება - ლი პირი, სალინა, პანარია, პანარია, ვულკანო და სხვა. ისინი გაყოფილია ვიწრო სრუტეებით.

უდაბნო საჰარა

საჰარა - დედამიწის უდიდესი უდაბნოა, მისი ფართობი 7 მლნ კვ. კმ. საჰარის ისტორიაში იყო პერიოდები, როდესაც იგი დაფარული იყო სავანებით და ტყეებითაც კი. უჩვეულოდ მშრალი ჰაერი რელიეფთან შეხამებით ჯოჯოხეთად აქცევს თანამედროვე საჰარის მიწას. უდაბნოს შიდა რაიონებში არის ერთეული ადგილები, სადაც წვიმა წლობით და ათწლეულობით არ მოდის, ხოლო თუ მოდის, ზედაპირზე დაცემამდე ორთქლდება, მიწამდე არც ერთი წვეთი არ აღწევს. ასეთ ადგილებში სრულიად მოულოდნელად შესაძლებელია ისეთი თავსხმები, რომლებიც ძლიერ წყალდიდობებს იწვევს. რამდენიმე წუთში დიდი ფართობები იფარება წყლის ფენით. ამბობენ, რომ საჰარაში უფრო მეტი ადამიანია დამხრჩვალი, ვიდრე წყურვილით დაღუპული.

  ტრი პოლოსთან ახლოს, ჰაერის ტემპერატურა ივლისში 58 °C- საც აღწევს. კლდეების მუქ ზედაპირზე ტემპერატურა შეიძლება მიუახლოვდეს 100 °C. მზის ჩასვლის წინ, როდესაც ჰაერი მტვრითაა გაჯერებული, ხშირად იქმნება მირაჟები - წარმოსახვითი ”ოაზისები”, ”ტბები” ან ”მთები”.

  დღისით უდაბნოში ცხელა, ღამე ცივა. ჰაერის ტემპერატურის დღე-ღამური რყევა 30 °C-ზე მეტს აღწევს, მაგრამ დღის სიცხეს ადამიანი უფრო ადვილად იტანს, ვიდრე ღამის სიცივეს.

  ყველაზე აუტანელი ხანგრძლივი ქარბუქებია. მტვრისა და ქვიშის ქარბუქი საოცარ სანახაობას წარმოადგენს. ისინი ხანძრებს გვანან. ცხელი ქარბუქიანი დღეების შემდეგ ჰაერი საჰარაში ძლიერ ელექტროლიზდება. ტანსაცმლის, თმების, რკინის ნივთებიც კი ნაპერწკლებს ყრიან. ქარბუქები ხშირად საოცარი სიძლიერისაა. მისი სიჩქარე აღწევს 50 მ/წმ და მეტსაც.

კაუჩუკის ხე

კაუჩუკი, რომელიც რამოდენიმე ტროპიკული ხის წვენიდან მიიღება - ამაზონის ტყეში მოპოვებადი ძვირფასი პროდუქტია. კაუჩუკოვანი ხის მრავალი სახეობა არსებობს. ამაზონის ტყეებში ყველაზე გავრცელებული და ძვირფასია ბრაზილიური გევეა, რომელიც იზრდება მხოლოდ მდინარის მარჯვენა სანაპიროზე. ამაზონის ტყის ჩრდილო ნაწილში კიდევ ოცი სხვა სახეობაა. ამ ხეების სიმაღლე დაახლოებით 30 მ-ია, მათი ღია მწვანე ფერის ფოთლები დასერილია, ნაყოფი კი ქმნის სათესლე პარკებს. 15-18 სმ მანძილზე კაუჩუკოვანი ხის ქერქს ჭრიან და წვენს, ე.წ. ლატექსს, ჭურჭელში აგროვებენ.

  XIX ს-ში კაუჩუკი ნაკლებად გამოიყენებოდა, ლატექსის ექსპორტი გართულებული იყო. შემდგომში ამერიკელმა გამომგონებელმა ჩარლზ გუდიარმა აღმოაჩინა კაუჩუკის მუდმივი გამოყენების შესაძლებლობა. კაუჩუკის მოთხოვნა ძალზე გაიზარდა და ამაზონის ხეობას მიაწყდა გამდიდრების მსურველთა ნაკადი.

  1873 წელს ბრაზილია კაუჩუკის მოპოვების მონოპოლისტი იყო, მაგრამ ინგლისელმა ჰენრი უიკემმა შესძლო ფარულად გამოეტანა გევეის თესლი კიუს ცნობილ ბაღში (ლონდონის მახლობლად). მრავალი ცდის შემდეგ თესლი გაღვივდა. ახალგაზრდა მცენარეები გადაიტანეს კუნძულ შრი-ლანკაზე და მალაკუს ნახევარკუნძულზე, სადაც მათი პლანტაციები გაშენდა. მალე ბრაზილიამ დაკარგა თავისი მონოპოლისტური უფლება, რადგან პლანტაციებიდან მიღებულმა კაუჩუკმა თითქმის მთლიანად განდევნა ბუნებრივ პირობებში მოპოვებული კაუჩუკი.

ქრისტეფორე კოლუმბი

ქრისტეფორე კოლუმბის (1451-1506) სახელი იქცა სიტყვა ”პირველაღმომჩენის” სინონიმად. კოლუმბი სიცოცხლეში მრავალ ტიტულს ფლობდა, მაგრამ მისთვის ყველაზე ძვირფასი - ”ზღვის - ოკეანის ადმირალი”-ს ტიტული იყო. მართალია ამერიკის აღმოჩენის ისტორია არაერთხელ გადაფასდა, მაგრამ მნიშვნელოვანია სხვა რამ - კოლუმბმა დასძლია ნაპირის საუკუნოვანი მიზიდულობა, მან კაცობრიობას გაუკვალა გზა შეუცნობელ ოკეანეში ...

  ძველი ფილოსოფოსი ამბობდა : ”არსებობენ სამი სახის ადამიანები - ისინი, ვინც ცოცხლობენ, ისინი, ვინც გარდაიცვალნენ და ისინი ვინც დაცურავენ ზღვაში”.

  XV ს-ის მიწურულს კოლუმბმა (კრისტობალ კოლონმა) აღმოაჩინა სამრეთ ამერიკის სანაპიროს ნაწილი. კოლუმბის სახელს ატარებს: სახელმწიფო სამხრეთ ამერიკაში, მდინარე ჩრდილო ამერიკაში, ოლქი ამერიკის შეერთებულ შტატებში, შტატი კანადაში და სხვა.

  აშშ ოფიციალურად ამერიკის პირველაღმომჩენად აღიარებს ნორმან ლეივ ერიქსონს (X-XI ს.), რაც დადგენილია კუნძულ ნიუფაუნდლენდზე ნორმანების ნამოსახლარის გათხრებით. მისი ღვაწლის აღსანიშნავად ამერიკის აღმოჩენის დღედ 9 ოქტომბერია მიღებული. კოლუმბის ღვაწლის აღსანიშნავად კი დაწესებულია კოლუმბის დღე - 12 ოქტომბერი, როგორც ამერიკის ხელახალი აღმოჩენის დღე.

იცით თუ არა რომ ...

   ჩვენი პლანეტის 66,5 °-იან განედზე პოლარული დღე და პოლარული ღამე 2 საათის მანძილზე გრძელდება, მაშინ როცა პოლუსებზე მათი ხანგრძლივობა 186 (ჩრდ.) და 179 (სამხ.) დღე-ღამეა.

  როგორც ცნობილია, სიმაღლის მატებასთან ერთად იზრდება ჩვენი მხედველობის თვალსაწიერი. თუკი 1 მეტრ სიმაღლეზე ვიმყოფებით, ჰორიზონტის ხაზი შეგვიძლია 3,8 კილომეტრის მანძილზე გავარჩიოთ. 100 მეტრ სიმაღლეზე ჰორიზონტის ხაზი 40 კილომეტრზე ჩანს.

  დედამიწა მოძრაობს მზის გარშემო ორბიტაზე, რომელსაც ელიფსის ფორმა აქვს. ზამთარში დედამიწა უფრო ახლოს იმყოფება მზესთან (147 მლნ კმ მანძილზე), ვიდრე ზაფხულში (152 მლნ კმ მანძილზე).

  სამხრეთ ნახევარსფეროში ზამთრის თვეებია - ივნისი, ივლისი, აგვისტო. გაზაფხულის - სექტემბერი, ოქტომბერი, ნოემბერი. ზაფხულის - დეკემბერი, იანვარი, თებერვალი. შემოდგომის - მარტი, აპრილი მაისი.

  დედამიწაზე არის ზღვა, რომელიც შუა ოკეანეშია და არაა გამოყოფილი ოკეანესგან, არ გააჩნია მუდმივი საზღვრები და ნაპირები. ესაა სარგასის ზღვა ატლანტის ოკეანეში. მან სიმბოლური საზღვრები და დასახელება მიიღო წყალმცენარეებისაგან, რომლებიც ფართოდაა გავრცელებული ოკეანის ამ ნაწილში.

პოლარული ნათება

  ბუნების ეს მოვლენა შესაძლებელია ყველაზე ხშირად ვიხილოთ უსასრულოდ გრძელი პოლარული ღამეების დროს, რომლებიც პოლუსიდან დაშორების მიხედვით განუწყვეტლივ გრძელდება - რამდენიმე დღიდან 6 თვემდე.

  პოლარული ნათება, დედამიწასა და მზეს შორის არსებული კავშირის ერთ-ერთი რგოლია. ეს მოვლენა მიმდინარეობს დედამიწის ზედაპირიდან 80-1 000 კილომეტრამდე სიმაღლეზე, ატმოსფეროს ყველაზე უფრო გაუხშოებულ ფენაში - იონოსფეროში.

  პოლარულ ნათებას იწვევს გაუხშოებული გაზების ნათება
იონოსფეროში, რაც ხდება მზიგან გამოტყორცნილი, ელექტრობით დამუხტული ნაწილაკების ნაკადის გავლენის შედეგად. პოლარული ნათება შორიდან მოგვაგონებს კარგად ნაცნობ ნეონისმილებიან შუქრეკლამას. ამ მილებში ასევე ანათებს გაუხშოებული გაზი, რომელშიც გადის ელექტრული დენი. მზე დედამიწაზე აგზავნის ელექტრობით დამუხტულ ნაწილაკებს, რომლებზედაც დედამიწასთან მოახლოებისას მოქმედებს მაგნიტური პოლუსების მიზიდულობა. ამიტომ იონოსფერო ყველაზე ძლიერ ბომბარდირებას განიცდის პოლარულ რაიონებში და იქ განსაკუთრებით ხშირად შეიმჩნევა ჩრდილოეთის ნათება.

ელვა

  ელვა უბრალო ელექტრული განმუხტვაა, რომელიც წარმოიშობა ჭექა-ქუხილის დროს. გამთბარი და ტენიანი ჰაერის მძლავრი ვერტიკალური დინებები ჰაერის ნაკადებს ახვედრებს ღრუბლებს. ხახუნის შედეგად ელექტროვდებიან წყლის ორთქლის წვეთები და ყინულის კრისტალები, რომლებიც წარმოშობენ ღრუბელს. როცა ელექტრული მუხტი დიდ სიდიდეს აღწევს და ღრუბელსა და დედამიწას შორის წარმოიშობა პოტენციალთა მაღალი სხვაობა, ჰაერში ჩნდება ელექტრული ნაპრალი - ღრუბლიდან დედამიწისკენ (ან პირიქით), ხდება ელექტრული განმუხტვა, რასაც ჩვენ ვუწოდებთ ელვას.

  ელვის პირველ საფეხურს წარმოადგენს შედარებით ნელა განვითარებადი არხი, რომელსაც ლიდერი ეწოდება. იგი გზას ხსნის შემდგომი განმუხტვისათვის. მას შემდეგ, რაც ლიდერი დაამთავრებს თავის გზას, წარმოქმნილ არხში გაივლის ღრუბლის უახლოეს ნაწილში თავმოყრილი მუხტის მთელი მასა. ახლა როცა არხს უკვე აქვს მაღალი გამტარუნარიანობა, განმუხტვა ხდება რამდენიმე ათასი კილომეტრის სიჩქარის წამში.

  ადამიანის თვალი ხედავს მხოლოდ სინათლის ცეცხლოვან ზოლს. მას არ ძალუძს დაინახოს მთელი ის პროცესი რომელსაც ელვა ეწოდება. თანამედროვე ფოტოგრაფიული ტექნიკა საშუალებას გვაძლევს მთლიანად აღვბეჭდოთ ელვის წარმოშობისა და განვითარების რთული პროცესი.

  დენის გავლისას არხში ჰაერი ხურდება რემდენიმე ათას გრადუსამდე. ასეთი სწრაფი და ძლიერი გახურება იწვევს ჰაერის ჩქარ გაფართოებას რაც მოგვაგონებს აფეთქებას. აფეთქება იწვევს გარემომცველი ჰაერის შერყევას, რასაც თან ახლავს აფეთქების ძლიერი ტალღა. ბგერით მოვლენებს, რომლებიც ამ დროს წარმოიშობა, ეწოდება ქუხილი.

ქამელეონი

  ქამელეონები პატარა ქვეწარმავლებია, რომლებიც ყველაზე მეტად ხვლიკებს ენათესავებიან. მათი სიგრძე კუდიანად იშვიათად აღწევს ნახევარ მეტრზე მეტს. ისინი მართლაც ადვილად იცვლიან ფერს. როგორ იცვლის ფერს ქამელეონი?

  ქამელეონის კანში სამი ფერის საღებავია: შავი, ყვითელი და წითელი. ყოველი მათგანი ავსებს სპეციალურ უჯრედებს - ქრომატოფორებს. ქრომატოფორებს შეუძლიათ შეიკუმშონ პაწაწინა წერტილივით, მაგრამ ამასთანავე შეუძლიათ გაფართოვდნენ კიდეც. ამ შემთხვევაში ისინი პატარა ვარსკვლავების ან ობობების ფორმას იღებენ და ცხადია ამ მდგომარეობაში გაცილებით მეტ ფართობს იკავებენ.

  თუ შავი ქრომატოფორები ფართოვდებიან წითლებთან ერთად, ხოლო ყვითლები იკუმშებიან, ქვეწარმავალი ყავისფერ ფერს იღებს, თუკი ყვითელს ოდნავ შავი შეერევა, მას მწვანე ან მოცისფროი ფერი გადაჰკრავს. თუ ყოველივე ეს სხეულის სხვადასხვა ნაწილში სხვადასხვაგვარად ხდება, მაშინ სხეულზე შეიძლება წარმოიქმნას ნაირნაირი ნახატი.

  ამა თუ იმ ქრომატოფორების გაფართოება თუ შეკუმშვა განპირობებულია იმპულსებით, რომლებიც ქამელეონის ნერვული სისტემიდან მოდის

რატომ სწყურია ადამიანს ?

  წყურვილი ფიზიოლოგიური მდგომარეობაა. სუსტი წყურვილი დაკავშირებულია ნერწყვის მცირე გამოყოფასთან და ყლაპვის მოთხოვნილებასთან. ძლიერი წყურვილის დროს წყდება ნერწყვის გამოყოფა, პირი და ყელი შრება. ხანგრძლივი წყურვილი მოქმედებს საერთო განწყობილებაზე. იწვევს პირის ღრუს და ყელის ლორწოვანი გარსის გაწითლებას, თვალების გაწითლებას და წვას, სახის გახურებას, ძნელდება ყლაპვა, იხლიჩება ხმა, ხშირდება მაჯისცემა, იკარგება მადა, თავს იჩენს დაღლა. მოგვიანებით ძლიერდება ორგანიზმის აგზნებადობა, იწყება ჰალუცინაციები, ციებ-ცხელება, ბოდვა, ამას მოსდევს გრძნობის დაკარგვა და ბოლოს საშინელი ტანჯვით სიკვდილი.

  წყურვილის მიზეზია სისხლში მინერალური მარილებისა და ორგანული ნივთიერებების ჭარბი დაგროვება. უფრო ხშირად ამას იწვევს ორგანიზმში დიდი რაოდენობით წყლის დაკარგვა.

  ორგანიზმის ნორმალური დღიური მოთხოვნილება 2-3 ლიტრ წყალს უდრის. წყალი გამოიყოფა ორგანიზმიდან შარდთან (საშუალოდ 1,5 ლიტრი დღე-ღამეში) და განავალთან (0,2 ლიტრი) ერთად, აგრეთვე ორთქლის სახით სუნთქვის დროს (დაახლოებით 0,43 ლიტრი დღე-ღამეში). წყლის მუდმივი დაკარგვა აუცილებელს ხდის სითხის ხელახლა მიღებას.

  ცხელ, მშრალ უდაბნოებში შეიძლება დიდი რაოდენობით წყალი დაკარგოს ორგანიზმმა (უმთავრესად ოფლის სახით), რომ აუცილებელი გახდეს დღეში 12 ლიტრი წყლის მიღება.

  ცხელ ქვეყნებში ძლიერი ოფლის გამოყოფა, რომელიც საათში 0,9 ლიტრს უდრის, იწვევს არა მარტო წყლის დაკარგვას, არამედ მინერალური მარილების დაკარგვასაც. ეს თავის მხრივ ძალიან აძნელებს ორგანიზმში წყლის შენარჩუნებას, რის შედეგად უფრო მეტად იზრდება ოფლის დენა, წყურვილის მოკვლა კი არ ხერხდება. ამ შემთხვევაში წყალს მარილს უმატებენ.

იცით თუ არა რომ ...

  თანამედროვე ალპინიზმის (მთამსვლელობის) დასაბამად ითვლება 1786 წელი, როცა შვეიცარიელი გლეხი უ. ბალი და ფრანგი ექიმი მ. პაკარი ავიდნენ მონბლანზე (4808 მ.). აღსანიშნავია, რომ იოანე ბატონიშვილის ”კალმასობის” ხელნაწერის თანახმად, მე-18 საუკუნის მეორე ნახევარში მყინვარწვერზე (ყაზბეგი, 5043 მ.) ასულა ვინმე იოსებ მოხევე.

  მსოფლიოს ულამაზეს ქალაქ პარიზს რამდენიმე სეხნია ჰყავს. ყველაზე ძველი სეხნია უზბეკეთშია, სამარყანდის მახლობლად. ამ პატარა ქალაქს სახელი თემურ ლენგმა უწოდა. მეორე პარიზი ლიტვაშია, ქალაქ დაუგავპილსთან. მისი სახელწოდება 1812 წლის ომთანაა დაკავშირებული. მესამე პარიზი ურალშია - ჩელიაბინსკის ოლქში. იგი მე-19 საუკუნის 40-იან წლებში დაარსა კაზაკთა იმ ჯგუფმა, რომელიც პარიზის სახელობის ლეგიონში იბრძოდა და პირველი შევიდა 1814 წელს საფრანგეთის დედაქალაქში.

  მსოფლიოში სეისმურად ყველაზე აქტიურია წყნარი ოკეანის აუზი. მის კალაპოტში, კუნძულებზე და მოსაზღვრე კონტინენტების ნაპირებზე თავმოყრილია პლანეტის თითქმის 85-90% სეისმური ენერგია.

  ციტრუსები სითბოსა და ტენის მოყვარული მცენარეებია, ამიტომ ისინი უპირატესად სუბტროპიკულ კლიმატურ სარტყელში იზრდებიან. მათი ნორმალური მოსავლიანობისთვის მინიმუმ 900 მმ ნალექია საჭირო, ხოლო უარყოფით ტემპერატურათა ზღვარი ლიმონისთვის -2°C, ხოლო ფორთოხლისათვის  -7°C-ია.